Verslag VWN-bezoek aan Volkskrant, 6 juli 2017
Door: Amanda Verdonk

Hoe gaat de Volkskrant om met berichtgeving over wetenschap? Redacteur Maarten Keulemans vertelt hoe hij elke dag probeert te balanceren tussen scoringsdrang en waarheidsvinding. En de chef van de wetenschapsredactie Tonie Mudde legt uit hoe je, ook als freelancer, gebruik kunt maken van het Volkskrant stimuleringsfonds voor bijzondere journalistieke producties.

‘Revolutie’, ‘heilige graal’, ‘doorbraak’ – persberichten staan vaak vol met zulke spierballentaal, maar die termen moet je als journalist nóóit gebruiken in je verhaal, aldus wetenschapsredacteur Maarten Keulemans. Want zelfs hij is er wel eens mee op zijn bek gegaan, onder druk van een deadline en een wanhopige chef-uit (‘De voorpagina is nog verdacht leeg…’). Met als gevolg dat hij een paar dagen later wordt uitgejouwd door lezers en experts die hem erop wijzen dat de soep weer eens niet zo heet wordt gegeten als ie wordt opgediend.

De Volkskrant-redactie probeert het ideale midden te vinden tussen de ‘Henk van der Meijden-scoringsdrang’ versus de plechtige waarheidsvinding die hoofdredacteur Philippe Remarque zijn medewerkers op het hart drukt. De druk is groot om bovenop de embargo-berichten van de belangrijkste peer reviewed journals te zitten zodat de redactie het nieuws als allereerste kan brengen. Maar de redacteuren maken er ook een sport van om aangedikte persberichten te ontzenuwen. Met persberichten hoef je trouwens überhaupt niet aan te komen bij Keulemans. Hij krijgt er zo’n 75 per dag die hij linea recta in de virtuele prullenbak werpt.

Don’t defend science

Kangoeroes zijn genetisch identiek aan de mens, Nederlandse baby’s huilen het meest – hoe komt het toch dat er zoveel onzin de wereld in wordt geslingerd? Keulemans: ‘Hoogleraren doen ook gewoon hun werk, het wordt steeds belangrijker voor hen om kennis te valoriseren en in contact te treden met de media. Ze schudden zo een elevator pitch uit hun mouw. Het gevolg is dat je constante tegenwind krijgt als je op zoek bent naar nuance.

Wetenschapsjournalisten hebben van nature de neiging om wetenschappers als vrienden te zien. En er gaat een hoop nuance verloren als je alleen de ANP’tjes leest.’ Het credo: Don’t defend science. Ask awkward questions. Ga terug naar de originele bronnen, de papers waarin de studies zijn gepubliceerd. Dan kom je er bijvoorbeeld achter dat Nederlandse baby’s helemaal geen huilkampioenen zijn. In de originele studie was namelijk sprake van een groep baby’s die sowieso al ziek waren en daardoor meer huilden.

Uitgangspunt voor waarheidsgetrouwe berichtgeving is het ‘Van Calmthout-protocol’; een idee van redacteur Martijn van Calmthout om bij elk bericht een onafhankelijk persoon te bellen die er ook voor doorgeleerd heeft. ‘Door het onthypen maken we het gave en spectaculaire wel minder’, erkent Keulemans. De kunst is dus om er zowel een smakelijk als genuanceerd bericht van te maken.

Stimuleringsfonds

Als je denkt dat je dat in de vingers hebt, kun je wellicht een aanvraag doen bij het interne stimuleringsfonds voor bijzondere journalistieke projecten. Chef Tonie Mudde: ‘Als je zin hebt om eens groot uit te pakken en je een bijzonder verhaal wilt maken waar bijvoorbeeld een reis voor nodig is. Onderzoeksvoorstellen maken de meeste kans, maar ook voor nieuwe vertelvormen, zoals een cartoon of video, kun je bij het fonds aankloppen.’ Zo is Ianthe Sahadat met behulp van het fonds onlangs naar IJsland geweest om uit te zoeken waarom IJslandse jongeren in een paar jaar tijd ineens van de drank en drugs zijn afgeraakt, onderzocht Hidde Boersema gengewassen in Bangladesh en bezocht Dennis Rijnvis een ‘kloonfabriek’ in Seoul waar mensen hun huisdier kunnen laten klonen. Ook verhalen over matchfixing in het profvoetbal en het ontrafelen van de geldstromen tussen artsen en farmaceuten werden mogelijk gemaakt door dit fonds. Stuur Tonie Mudde een A4’tje met je idee en misschien maak jij binnenkort wel een reis naar Australië om de genetische verwantschap tussen mens en kangoeroe te onderzoeken.

Volkskrant wetenschapsredactie

De Volkskrant-wetenschapsredactie bestaat uit 7 wetenschapsredacteuren, 2 techredacteuren en een poule van ongeveer 20 freelancers. Elke dag vullen zij de wetenschapspagina. In het weekend verschijnt wetenschapsnieuws in de bijlage Sir Edmund, met alleen al daarin wekelijks zo’n 10.000 woorden over wetenschap en techniek. Ook maakt de redactie steeds meer video’s (explainers, factchecks of quizzen) en verschijnen er af en toe specials, bijvoorbeeld interactieve webpagina’s over het artsen- en farmaceutenonderzoek.