Op 19 maart was een groep VWN’ers te gast bij het Meertensinstituut. Jan Taco te Gussinklo doet verslag.

Opmerkelijk genoeg waarschuwen diverse stafmedewerkers tijdens hun voordracht dat ze schorre stem hebben. Is het Meertens Instituut dan toch het stoffige gedateerde instituut waarvoor het soms wordt gehouden? Zeker, er is een grote boekenkast in de koffiekamer (waar zo’n twintig journalisten en communicatiemedewerkers op deze zonnige dinsdagmiddag zich verzamelen). In de gang is er ‘het bureau’ (Voskuil). En een enorme bibliotheek onder de dakpannen in het naast gelegen grachtenpand. De voornamenbank, de dialectenbank, de volksverhalenbank zijn digitaal te benaderen. Databanken zijn echter tegenwoordig helemaal hot, want ze bieden totaal nieuwe inzichten en mogelijkheden. Het aantrekken van taal-en spraaktechnoloog Antal van den Bosch als directeur is m.i. veelzeggend. Dus stoffig? Beslist niet.

Fotograaf: Jan Taco te Gussinklo

Wasrollen als geluidsdrager

Simone Wolff, communicatiemedewerker bij het Meertens Instituut, vertelt dat het instituut in de jaren dertig van de vorige eeuw tot stand is gekomen. Het instituut telt 25 onderzoekers en 5 informatiespecialisten. Het maakt onderdeel uit van het KNAW Humanities Cluster. In het gebouw, een voormalig politiebureau aan de stadsgracht, is ook het Huygens ING (Instituut voor Nederlandse Geschiedenis). Er is samenwerking met met het elders gevestigde IISG (Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis). Samen houdt men zich bezig met digital humanities en de Nederlandse identiteit. Vroeger gingen studenten op pad met recorders. Liedjes en taal opnemen in het land. Tegenwoordig snuffelt men via internet op Facebook en Twitter. Ook hedendaagse cultuur wordt onderzocht. De knuffelbeesten van de MH17 als nieuwe vorm van herdenkingscultuur. Andere onderwerpen zijn de alternatieve geneeskunst, het taalgebruik van politieke stromingen als PVV en Pegida (vraag: zitten daar joods-christelijke elementen in). En ja, het zwarte pieten verhaal.

Verhalen in het Nederlands

Fotograaf: Jan Taco te Gussinklo

Theo Meder houdt zich bezig met verhalen. Vooral horror, kettingbrieven, folklore enz. Maar ook de staat van de Nederlandse taal. Promovenda Jolien Makkinga doet wetenschappelijk onderzoek naar taalgebruik in verpleeghuizen. Het instituut doet ook onderzoek voor de Nederlandse Taalunie naar de staat van het Nederlands: waar wordt de taal nog gebruikt. Kort samengevat: overal is Nederlands dominant, alleen in het Hoger Onderwijs speelt het Engels een toenemend grote rol.. Elders nog gewoon Nederlands. Nederlandse emigranten in buitenland zijn onderwerp van studie. Rapteksten zijn onderzocht op festival Lowlands. De audio collectie is aangevangen in de zomer van 1931. Meertens zelf samen met Louise Kaiser, de eerste vrouwelijke lector van de Universiteit van Amsterdam, registreerde een gesprek op Urk. Eerst nog op wasrollen (24). Fragment van een gezongen Sinterklaasliedje wordt afgespeeld. De geluidsdragers zijn uiteindelijk gedigitaliseerd. Via open access zijn er meer dan 1000 beschikbaar. Ook is er een moderne geo website.

Fotograaf: Jan Taco te Gussinklo

Zoals het klokje thuis tikt

Douwe Zeldenrust / Elise ’t Hart is artist in residence. Heeft in 2013 Instituut voor Huisgeluiden opgericht. Haar interesse: geluiden gaan verloren. Denk aan krakende stoelen en pendules. Op oude opnames (zoals de Urk registratie) zijn “storende” geluiden van luciferdoosjes, een rinkelende telefoon, tikkende klok of servies te horen. Maar daarmee kun je wel degelijk iets doen! Er is een schat van 6000 uur audio. Elise heeft inmiddels een eigen collectie (nr. 1116) in het instituut. Er is ook een Louise Kaiser Groep opgericht. Opdracht verzamelen van thuisgeluiden.Veel geluiden zijn uit het huis verdwenen.

Duivelsdrek en Isabel

Fotograaf: Jan Taco te Gussinklo

Theo Meder: Verzamelen van Volksverhalen was ook een wens. Inmiddels 46.000 stuks, die met de inzet van 80 stagiaires in de loop van jaren zijn verzameld. Belangrijk voor het toegankelijk houden zijn metadata, keywords en catalogus. In het archief ligt nog heel veel dat moet worden gecatalogiseerd. Theo is nog lang niet klaar. Onderzoek gaat over verspreiding en verandering. Database. De momo challenge is iets van nu. Een opdracht, een app (die niet bestaat) en eindigend met zelfmoord aanbeveling. Het leidt tot angst. Vooral rond halloween. We gaan online de database benaderen. Bij meermin ontstaan 85 treffers, vooral in de kuststrook. Duivelsdrek vooral in Noord Nederland. Er is een project samen met de universiteit Twente: de Sagenjager. Dat heeft geleid tot loop-en fietsroutes. Dan is er Isabel. Drie internationale databases met volksverhalen samenvoegen (en later verder uitbreiden). Zoekfunctie in Engels. Domeinspecifieke woorden vinden. Isebel.eu. 60.000 verhalen zijn al verzameld. De vraag over wat het geheim is van een goed verhaal blijkt een discussie waard..

AI (artificiële intelligentie moet cultureel bewust zijn)

Fotograaf: Jan Taco te Gussinklo

Antal van den Bosch is begin 2017 aangetreden. Hij heeft een achtergrond in de taal-spraaktechnologie. Een echte bèta dus! Hij is ook nog een dag per week bijzonder hoogleraar in Nijmegen. Kan promovendi gebruiken. Toen hij bij het Meertens Instituut kwam, was het instituut al digitaal. Maar er was ook sprake van “de wet van de remmende voorsprong”. Zijn grote held is Alan Turing. Gebruik van de computer. Wiskundige dingen zitten in de taal. Synthetische literatuur nabootsen van de schrijver is een uitdaging. Co-creatie met Ronald Giphart. Cliché of creatief?  Asibot.nl. 10.000 romans vormden daarbij een tekst database (met extra ASIMOV, Hoofdstuk 10). Giphart en robot aan het werk. Zie ook een kunstmatige Shakespeare tekst. Op Lowlands, het publieksevenement werd gekeken of publiek onderscheid kon maken tussen muziek geproduceerd door een bot of echte hiphop. De scores vielen vooral voor deskundigen wel gunstiger uit. Deep-flow.nl. Zelftest.

Antal laat een foto zien van Alexander Nix van Cambridge-Analytica. Uit Facebook gegevens werd een profiel van 12 dimensies samengesteld. Daarmee kon politieke voorkeur van Amerikaanse kiezers worden afgeleid. Een schandaal was geboren.

Tay Tweets als voorbeeld van Twitterbot. Een soort echo machine, waardoor uiteindelijk onacceptabele en discriminerende teksten werden gepubliceerd. Google’s vertaalsysteem zet Turkse woorden ook onjuist om met als gevolg discriminatie van vrouwen. Kortom, Artificiële intelligentie moet cultureel bewust zijn!  Te veel fake nieuws. We weten veel over verhalen. Momenteel boosheid de belangrijkste emotie op social media. Genereert retweets. Google Translator is pure statistiek.

Bibliotheek

Vervolgens gaan we naar de bibliotheek. Eerst een lange wandeling door onderaardse gangen. Daar op een zolder staat maar de helft van de boeken. De rest elders in de stad. We krijgen enkele landkaarten te zien waarmee het Instituut bekend is geworden. De distributie van bepaalde woorden over het land. Ook een aantal boeken en de laatste publicaties.. Hapje/Drankje bij terugkeer koffiekamer.