Tekst: Jan Taco te Gussinklo

Leren factchecken voorziet duidelijk in een behoefte. In totaal melden maar liefst veertig VWN’ers zich voor de cursus van Enith Vlooswijk, onder meer bekend van de Volkskrant en Nieuwscheckers. Zelf ben ik virtueel aanwezig bij de eerste bijeenkomst, donderdagochtend 16 november 2020 via Zoom. Bart de Haas van de VWN-activiteitencommissie treedt op als moderator.

Klokslag 10 uur horen we zowaar de klok slaan van een deelnemer via onze speakers of headset. Het sein voor de aftrap. Enith Vlooswijk schetst hoe ze via een column in de Volkskrant en Nieuwscheckers in deze vorm van journalistieke aanpak geïnteresseerd is geraakt. Inmiddels ontwikkelde zij voor zichzelf als het ware een onzindetector! De cursisten krijgen een aantal screenshots voorgeschoteld, waarin zij de sleutel moeten zien te vinden. Waar gaat het precies mis?

Het meest recente wapenfeit is het ontzenuwen van een bewering over de €2.000.000 die per gewonnen levensjaar zou moeten worden neergelegd voor de Covid19-behandeling. De onzindetector slaat bij iedereen van de deelnemers aan bij het bericht van Hoogleraar Ira Helsloot. Maar toch kost het Enith Vlooswijk enkele dagen om met betere getallen te komen. Zo komen er nog heel wat opgeklopte beweringen voorbij. Daarbij gaat het soms om sluikreclame, promotie van een evenement of dan weer gewoon wilde hypothesen. 

Consensus

De coronacrisis heeft geleerd dat een wetenschappelijke consensus soms ver te zoeken is. De vertrouwde criteria van checkbaarheid, gaat het om een claim of een mening en de juiste data blijven van kracht. Validiteit slaat op de keuze van het juiste meetinstrument. Betrouwbaarheid van data is weer iets anders. Zo bleek het Longfonds een uitglijder te maken in de vorm van een selectiebias. Een onwaarschijnlijk hoog percentage patiënten zou restverschijnselen hebben van Covid-19. Tja, het waren allemaal bekenden uit een bestand van het Longfonds. 

Trends

Opmerkelijke trends zijn ook iets om in de gaten te houden. Denk aan beweringen over afname van het aantal insecten, bestrijding van obesitas, halvering van duizeligheidsklachten door een nieuw medicament enz. Stuk voor stuk valkuilen, alhoewel niet altijd aperte onzin. Geregeld ontstaat er tijdens de workshop dan ook discussie en komen er berichten binnen via de chat. Wie weet kan de VWN ook ooit een cursus statistiek organiseren, want ook dat lijkt een behoefte te zijn. 

Juiste interpretatie van resultaten

Na een korte plaspauze gaat het verder met de juiste interpretatie van resultaten. Denk aan het verschil tussen een randomized clinical trial en een observationeel onderzoek. Enith Vlooswijk vertrouwt ons toe dat zij onderzoek gaat doen naar de sterk wisselende beeldvorming rond het medicament Hydroxychloroquine in de pandemie. Het is overduidelijk dat het zaak is om naast de onderzoeker ook twee of drie niet bij het onderzoek betrokken experts om de mening te vragen. Zo zijn hoopvolle resultaten in cellen en bij ratten toch wat anders dan effecten bij zieke mensen! In twee uur zijn we weer een stuk wijzer geworden.