Wat zijn valkuilen bij het aanboren van wetenschappelijke bronnen? De doorgewinterde medisch journalist Aliëtte Jonkers gaf daarover op 11 juni een digitale workshop aan een twintigtal leden van de VWN. Aan de hand van een casus en doorspekt met praktijkvoorbeelden gaf ze een interessant en leerzaam kijkje in de keuken.

Tekst: Angela Severs

Pas op voor het Messias-complex

Wetenschapsjournalistiek is wat anders dan wetenschapscommunicatie, zo begon Aliëtte de workshop. Waar wetenschapscommunicatie de consensus zoekt, gaat wetenschapsjournalistiek juist op zoek naar ‘daar waar het schuurt’. Daarbij is het goed te bedenken dat iedereen belangen heeft, ook onderzoekers. Die hebben geld nodig voor onderzoek en moeten publiceren, wat kan leiden tot scoringsdrift. Ook universiteiten willen scoren: overdrijving in medisch nieuws begint vaak al bij het persbericht. Aliëtte waarschuwt om vooral op te passen bij experts met het ‘Messias-complex’ (die de wereld willen redden). Deze mensen hebben een grote bevlogenheid; ze doen erg sterke beloftes die hoop brengen (‘binnen enkele jaren is er een medicijn tegen dementie’) en benadrukken vaak dat er veel geld nodig is om dat doel te bereiken. Zonder goede factcheck trappen veel media in deze valkuil. Aliëtte adviseert daarom een artikel altijd te baseren op gesprekken met een aantal experts. Dat hoeft volgens haar niet meteen een interview te zijn. Zelf vertelt ze haar bronnen vaak dat het om een oriënterend gesprek gaat en dat ze nog niet weet of ze de persoon ook gaat citeren. Hoewel je veel experts moet raadplegen, is het volgens Aliëtte niet de bedoeling een artikel te reduceren tot het citeren van experts. Duik ook zelf in de publicaties en ken de context en geschiedenis van het onderwerp.

Duik zelf in de publicaties

Verder adviseert Aliëtte om niet alleen voor bekende bronnen te kiezen die altijd fantastische quotes hebben of alleen experts uit de Randstad. Wissel ook af met meer onbekende experts uit bijvoorbeeld Groningen, Maastricht of Enschede. Zelf zoekt ze experts op NARCIS (www.narcis.nl), waar – heel handig – ook specialisaties bij staan. Nog een tip: laat andere wetenschappers altijd reageren op (boude) uitspraken van bronnen in je artikel. En bedenk: een ‘doorbraak’ is zelden een doorbraak.  Weeg het geluid en de kritische tegengeluiden. Hoe opmerkelijker de uitspraken van je bronnen, hoe grondiger de onderbouwing moet zijn. Kortom: neem de lezers in het artikel bij de hand en leid ze naar jouw onderbouwde conclusie.

Doe de ‘lead-test’

Tot slot is zelfreflectie volgens Aliëtte belangrijk. Ook als journalist ben je nooit helemaal objectief. Je kiest je eigen invalshoek en je bronnen en hebt je eigen overtuigingen. Hoe manage je je eigen ‘bias’? Aliëtte adviseert om jezelf te onderzoeken. Selecteer je alleen bronnen die je eigen overtuiging bevestigen? Laat je je meeslepen door een goed verhaal van je bron? Check je de uitspraken van je bron voldoende? Ook al ben je zelf niet objectief, je methode moet dat wel zijn. Ze gaf als tip om de ‘lead-test’ te doen. Schrijf voordat je bronnen gaat raadplegen de introductie van je artikel. Na het raadplegen van je bronnen check je in hoeverre dat afwijkt van de uiteindelijke introductie van je artikel. Als het precies hetzelfde is, dan is de kans heel groot dat je aan bias lijdt.