Verslag excursie KNMI
Afgelopen mei waren we op bezoek bij het KNMI in De Bilt. VWN-lid Pim van Tend schreef een verslag van de middag, Bastienne Wentzel maakte de foto's.
13:00. Een groepje VWN’ers staat op het achterterrein van het KNMI. Onzeker kijken ze in het rond. Zouden ze te laat zijn? Is de weerballon al vertrokken? Niemand te zien. En dan gaat aan de achterkant van het gebouw toch een deurtje open. Een paar oudere rijksambtenaren sloffen naar buiten: "Kwart over een is ook nog vroeg genoeg." Zo ging het bij de excursie van 28 april 2006.
Bij de excursie van 16 mei 2024 is de situatie geheel anders. Een grote groep van meer dan twintig mensen. Een strak aangehouden tijdschema. Alle vragen die over weerballonnen te stellen zijn, zijn al beantwoord voordat ze gesteld hoeven te worden. De tegenwoordige KNMI-weerballon kan voorzien worden van twee meetpakketjes. De klassieke radiosonde, die op hoogte zaken als druk en temperatuur meet, en een groter en duurder pakket voor ozonmetingen. Bij de zuidoostenwind van vandaag gaat de ballon neerkomen in de Noordzee. Dus blijft het ozonpakket thuis: het zou zonde zijn als dat in zee zou verdwijnen.
Vindersloon voor sondes
Nadat radiosondes jarenlang wegwerpartikelen waren, hecht men er tegenwoordig weer aan dat ze worden teruggestuurd. Het KNMI wil geen verspreider van elektronica-schroot zijn. Bij landingen op land wordt bijna 100 procent van de sondes teruggestuurd, zelfs vanuit Duitsland. Daarbij helpt een vindersloon van veertig euro plus het feit dat radionerds er een sport van maken de sondes op te sporen.
Het oplaattijdstip is zo dat om 12:00 UTC (dus 14:00 zomertijd) de ballonnen van alle meteorologische instituten ter wereld op een bepaalde voorgeschreven hoogte zijn. De rubberen ballon bereikt uiteindelijk een hoogte van 35 kilometer voordat hij klapt en de nuttige lading per parachute weer neerdaalt. Niet altijd is de neergekomen apparatuur nog bruikbaar voor een volgende vlucht. Een gemiddelde ballonvlucht met ozonpakker kost zo 1000 euro, een oplating met alleen de klassieke sonde, zoals wij die zien, is wat goedkoper.
Nadat de ballon is vertrokken, bekijken we het proefveld. Daar staat het nieuwste van het nieuwste op het gebied van weerinstrumenten. Vervolgens komen de praatjes. Ongetwijfeld waren die er ook in 2006, maar ik heb daar geen enkele actieve herinnering aan.
Risico’s, risico’s en nog eens risico’s
Het KNMI is het nationaal knooppunt voor de verspreiding van weergegevens, een halve terabyte per dag. Het KNMI zelf mag maar heel weinig met die gegevens doen. Het zou bijvoorbeeld tegen de wet zijn, als het KNMI zou zeggen: het wordt goed barbecueweer vanavond. Het instituut mag zich alleen bezighouden met risico's. Het draait om risico's, risico's en nog eens risico's. Daar worden we gedurende de middag vele malen op gewezen, onder andere door hoofddirecteur Maarten van Aalst.
Het is onbegonnen werk alle risico's op te sommen, die aan de orde komen. Ik noem er drie, niet per se de belangrijkste.
* Hittestress. De normale weerstations staan in het vrije veld. Ze missen de hitte die in de stad tussen de gebouwen blijft hangen. Daarom worden er nu ook temperaturen gemeten in stadse achtertuintjes en daarmee komt de temperatuurkaart van Nederland er heel anders uit te zien.
* Het risico dat klimaatmodellen niet de juiste voorspelling doen. Wolken zijn daarbij de grote onzekere factor. Er zijn hoge ijswolken en lage waterwolken. Wolken hebben koelende effecten, maar kunnen ook bijdragen aan opwarming. Wolkvorming is ook nog afhankelijk van de aanwezigheid van condensatiekernen voor waterdruppeltjes. Met een nieuw satellietinstrument worden de wolken van bovenaf doorgelicht. De resultaten daarvan zullen op den duur in de klimaatmodellen worden ingebouwd.
* Droogte. De droogte wordt van oudsher gemeten door de neerslag vanaf 1 april te verminderen met de verdamping. Door de opwarming van de aarde begint de verdamping al eerder in het jaar een rol te spelen. Om goed te kunnen bijhouden hoe we ervoor staan, is het zaak al eerder dan 1 april het droogtecijfer te gaan bijhouden. Dat we in een korte periode een aantal droge zomers na elkaar hebben gehad, lijkt overigens vooralsnog meer een toevalligheid dan een blijvend patroon.
Natje en droogje en dan in de weerkamer
Bij de borrel kunnen we onze eigen droogte weer gaan goedmaken. In kleine groepjes krijgen we de gelegenheid op de weerkamer te gaan kijken. De weerkamer (meer een weerzaal) bestaat uit een zestal werkplekken, plus een hoek voor de ICT-ondersteuning. Iedere werkplek heeft een aantal reusachtige schermen. Over die schermen trekt het soort dingen voorbij die iedereen wel kent van buienradar.nl, maar dan twintigvoudig. Iedere werkplek is er voor een bepaald deelgebied, zoals de kleine luchtvaart, de mainports (Schiphol en de haven van Rotterdam), de Noordzee en calamiteiten.
Iedere weerkamermedewerker speurt voortdurend zijn schermen af op zoek naar ... juist: risico's. Wanneer een risico opdoemt, dat aanleiding zou kunnen geven tot een code geel/oranje/rood, dan wordt eerst onderling overlegd. Gaat het risico voorbij code geel, dan worden ook partijen van buiten geraadpleegd, zoals Prorail en Rijkswaterstaat, om vooraf de maatschappelijke impact in te schatten van een eventueel weeralarm.
Je wilt natuurlijk niet dat een ontwrichtende situatie optreedt, zonder dat je gewaarschuwd hebt. Maar je wilt ook niet zo vaak waarschuwen dat niemand zich meer iets van je waarschuwingen aantrekt. De regels stellen dat waarschuwingen alleen per hele provincie kunnen worden afgegeven. Ook mag bijvoorbeeld een code rood niet eerder dan twaalf uur van tevoren worden afgekondigd. Het KNMI probeert de regels zo veranderd te krijgen dat ze beter aansluiten bij de tegenwoordige voorspellingsmogelijkheden voor kleinere gebieden en langere termijnen. Zo kan het waarschuwingsdilemma iets worden verzacht, maar natuurlijk nog steeds niet echt worden weggenomen.
