Nieuws
De kwetsbare journalistieke vrijheid van hogeschool- en universiteitsbladen
Hoe onafhankelijk zijn journalistieke redacties van hogeschool- en universiteitsbladen? Naar aanleiding van verschillende recente incidenten publiceerden de VWN en NVJ een gezamenlijk persbericht en organiseerde de VWN op 20 maart een publieke discussiemiddag over deze vraag. Conclusie: Journalistieke vrijheid bestaat wel in de wereld van het hoger onderwijs, maar is kwetsbaar. Stevige statuten of zelfs een wettelijke regeling lijken nodig om journalistieke onafhankelijkheid te garanderen.
Moderatoren Anne van Kessel en Ronald Veldhuizen openen het gesprek met de vraag: Wat is eigenlijk het belang van journalistieke instellingsbladen als Cursor, SAM, Univers en Saxnow? Mediaonderzoeker Linda Duits lepelt het zó op: universiteiten en hogescholen zijn grote, machtige instituten. Die macht moet gecontroleerd worden, door onafhankelijke journalistieke media. Zeker in deze tijd, waarin we zien dat de macht van andere controlerende organen, zoals universiteitsraden, afbrokkelt.
Daarbij komt, stelt Matthijs Valent van de NVJ, dat de doelgroep van universiteiten en hogescholen ‘vluchtig’ is: studenten blijven hooguit vijf jaar bij een onderwijsinstelling. Ze staan onder hoge druk om hun studies tijdig af te ronden en hebben daardoor weinig tijd voor nevenactiviteiten, zoals zitting nemen in een studentenraad. Het collectieve geheugen en de controle in het hoger onderwijs zijn hierdoor beperkt.
Kunnen ‘gewone’ journalisten het werk dan niet opknappen? De redacties van hogescholen- en universiteitsbladen staan midden in de organisatie, ze zien daardoor beter wat er gaande is dan journalisten ‘van buiten’. De berichtgeving over deze instellingen kun je dan ook niet zomaar overlaten aan externe journalisten. Maar precies dat feit maakt de redacties ook kwetsbaar. Een aanwezige freelance wetenschapsjournalist, zelf niet verbonden aan een redactie van een hogeschool- of universiteitsblad, pleit daarom voor meer samenwerking: “jullie zien meer, en wij kunnen vrijer opereren.”
Instellingsbladen zijn dus hard nodig. Maar hoe zit het dan met die onafhankelijkheid? Bridget Spoor, redacteur van Cursor, vertelt over de problemen op haar redactie met als climax het ontslag van de hoofdredacteur afgelopen najaar: uit protest hierover ging de Eindhovense titel op zwart. Spoor heeft zich lang niet vrij gevoeld, vertelt ze. Terugkijkend was het een periode van toenemende druk, met intimiderende gesprekken met het bestuur en gebrek aan steun van de redactionele raad.
Bij Cursor ging het duidelijk mis. Maar de onafhankelijkheid en het gevoel van vrijheid blijken enorm te verschillen per titel, per tijdsgewricht, per redactieraad, en per college van bestuur. Dat wordt duidelijk uit de reacties uit de zaal, waar veel instellingsredacties vertegenwoordigd zijn. Sommige redacteuren voelen zich voldoende vrij om hun journalistieke werk te doen. “Ik ben niet ontevreden. Het is soms moeilijk, maar dat maakt het ook leuk,” aldus een hoofdredacteur van een universiteitsblad."Ik heb nooit bewust het college van bestuur gespaard," vertelt ook Mark Reid, redacteur bij Mare.
Anderen moeten regelmatig “op de koffie komen” bij het bestuur. Op de koffie komen: is dat instellingsbladjargon voor een intimiderend gesprek? Niet noodzakelijk, vertelt Willem Andrée, hoofdredacteur Resource en voorzitter de Kring van Hoofdredacteuren. Bij een koffieafspraak na ophef over een publicatie wilden de bestuurders juist checken of alles nog OK was met de redacteuren. Een andere koffie-ervaring pakte minder goed uit: het is “niet collegiaal” dat jullie zo kritisch zijn, kreeg een redacteur te horen.
Journalistieke onafhankelijkheid van hogeschool- en universiteitsbladen staat of valt bij de goodwill van het zittende college van bestuur, zo lijkt het. Dat was vanaf het begin al zo, en zal altijd een rol spelen, oppert een aanwezige. Dus hoe regel je nou dat de journalistieke onafhankelijkheid zo goed mogelijk geborgd is, ook in gevallen van kritische berichtgeving, overgevoelige bestuurders of een instelling die er alles aan doet om haar imago te beschermen?
Onafhankelijkheid begint bij goede statuten, stelt Matthijs Valent. De NVJ gaat daarom ‘best practices’ delen. Een paar noemt hij al: zorg ervoor dat het uiteindelijke oordeel bij klachten of problemen niet bij het college van bestuur ligt, en zorg voor inspraak bij de samenstelling van de redactieraad. Zo voorkom je bijvoorbeeld dat het college van bestuur een ‘reputatiemanager’ benoemt als voorzitter van de redactieraad, zoals bij Cursor gebeurde. Dat had ook een onafhankelijk journalist kunnen zijn, zoals bij Univers.
Maar voor echte garanties moet je het wettelijk regelen, vindt Linda Duits. Anders blijft altijd de dreiging van het dichtdraaien van de geldkraan: censuur door bezuiniging.
Tekst: Eef Grob
Foto: Anouk Broersma
Op de foto, van links naar rechts: Anne van Kessel (moderator en voorzitter VWN), Willem Andrée (Resource), Matthijs Valent (NVJ), Bridget Spoor (Cursor), Mark Reid (Mare), Linda Duits (onderzoeker), Ronald Veldhuizen (moderator, bestuurslid VWN)
Meer lezen over deze bijeenkomst? Ook o.a. Scienceguide schreef erover en op verschillende plekken verscheen het verslag van het Hoger Onderwijs Persbureau, bijvoorbeeld bij Resource. Vooraf verscheen ook een persbericht, naar aanleiding daarvan publiceerde o.a. Trouw een artikel.