Nieuws
Martin Enserink wint VWN Publicatieprijs 2017
De VWN Publicatieprijs en de bijbehorende Gouden Beitel voor de beste wetenschapsjournalistieke publicatie gaat dit jaar naar Martin Enserink voor zijn artikel ‘Fishy Business’. Hierin beschrijft hij de fraudezaak rondom een viral gegaan onderzoek naar jonge vissen die maar al te graag plastic deeltjes zouden eten. Het artikel is ook voorgedragen voor de titel ‘European Science Writer of the Year’.
Volgens het Zweedse onderzoek uit 2016 zouden de larven van baarsachtigen voorkeur geven aan kleine deeltjes plastic boven hun normale voedsel. Zoals de BBC destijds schreef, worden ze erdoor aangetrokken als ‘tieners door fastfood’. De plastic etende visjes groeiden vervolgens minder goed dan visjes die een normaal dieet kregen, en bovendien veranderde hun gedrag, waardoor ze een makkelijkere prooi werden voor roofdieren. Toen dit onderzoek verscheen in het wetenschappelijke blad Science haalde het wereldwijd de krantenkoppen. De implicatie is duidelijk: met de toename van plasticvervuiling in meren, rivieren en zeeën koersen we af op een regelrechte ecologische ramp.
Nooit plaatsgevonden
Maar, nadat de wetenschappelijke publicatie verscheen trokken enkele collega-onderzoekers – waaronder een vriendin van de hoofdonderzoeker – aan de bel. De proeven die beschreven werden hadden volgens hen nooit plaatsgevonden in het genoemde lab, waar zij ook werkten.
Spanning en menselijk drama
Martin Enserink beschrijft in Fishy Business hoe deze zaak zich hierna ontvouwde, de obstakels waar de klokkenluiders tegenaan liepen, de afwezigheid van gedegen controle op het wetenschappelijk onderzoek en de druk op onderzoekers om te publiceren in vooraanstaande vakbladen. De jury van de VWN Publicatieprijs roemt hoe Enserink hierbij alle partijen gesproken heeft, alle kanten van de zaak belicht, en zelfs is afgereisd naar het lab in kwestie. Zijn verhaal leest bijna als een thriller. Naast de spanning rond de vraag of hier wel of niet fraude is gepleegd bevat het artikel ook menselijk drama, door de (inmiddels verbroken) vriendschap tussen de onder vuur liggende onderzoeker en een van de klokkenluiders, en de gevolgen van de fraude voor ieders carrière.
Kritisch
De jury prijst bovendien dat Martin Enserink er niet voor schuwt kritisch te zijn op zijn eigen blad. Hij werkt namelijk zelf voor Science. Naast puur wetenschappelijke artikelen bevat het blad een populair-wetenschappelijke nieuwssectie, waar Enserink al bijna twintig jaar voor werkt. Sinds 2012 doet hij dit vanuit Amsterdam, als correspondent Europa. De nieuwssectie van Science heet onafhankelijk te zijn van het wetenschappelijke deel van het blad. Met Fishy Business laat Enserink volgens de jury zien dat hij een kritische, zeer goede, en bovendien inderdaad een onafhankelijke wetenschapsjournalist is. Het artikel verscheen een jaar geleden, op 21 maart 2017, en is online te lezen: http://www.sciencemag.org/news/2017/03/groundbreaking-study-dangers-microplastics-may-be-unraveling
Ten tijde van het stuk was er nog geen harde uitspraak gedaan over de vermeende fraude door een onafhankelijke instantie. Inmiddels is dit wel gebeurd, en is vastgesteld dat er binnen dit spraakmakende onderzoek inderdaad gegevens zijn gefabriceerd.
VWN Publicatieprijs
De VWN publicatieprijs wordt jaarlijks uitgereikt door de Vereniging voor Wetenschapsjournalistiek en –communicatie Nederland (kortweg VWN). In de jury zaten dit jaar Nadine Böke, Eef Grob, Joost van Kasteren en de prijswinnaar van 2016, Hester van Santen. De jury was over het algemeen zeer te spreken over de kwaliteit van de ingezonden stukken. De artikelen laten zien dat we in Nederland een goede traditie hebben van kwalitatief hoogstaande wetenschapsjournalistiek. Wel vond de jury dat het aantal inzendingen – twaalf stuks – gezien de grote hoeveelheid wetenschapsjournalistieke artikelen die jaarlijks verschijnen, en de ruim 300 leden van deze vakverenging, absoluut omhoog kan. Wetenschapsjournalisten mogen dus soms best iets minder bescheiden zijn.